Định hình vai trò, vị thế của nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn trong kỷ nguyên số
Chiều ngày 12/12/2025, tại Hà Nội, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) chủ trì phối hợp với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức Hội thảo “Vai trò, vị thế của nghiên cứu cơ bản (NCCB) trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn (KHXH&NV) khi bước vào kỷ nguyên mới của dân tộc”. Toàn cảnh Hội thảo. Lý luận: “Hệ điều hành” của quốc gia trong kỷ nguyên biến động Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Đoàn Minh Huấn, Phó Giám đốc Thường trực Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhận định, đối với mỗi quốc gia, hệ thống tri thức lý luận đóng vai trò “hệ điều hành” cho mọi chính sách phát triển. Nếu thiếu nền tảng KHXH&NV vững chắc, phát triển sẽ thiếu định hướng, đổi mới sẽ thiếu bền vững, hội nhập sẽ thiếu bản lĩnh và tiến bộ xã hội sẽ thiếu chiều sâu giá trị. Theo PGS.TS. Đoàn Minh Huấn, nhân loại đang chứng kiến sự bùng nổ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn, kéo theo sự biến đổi sâu sắc của đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, cùng với sự phức tạp của các vấn đề toàn cầu như bất bình đẳng xã hội, biến đổi khí hậu, xung đột lợi ích và bảo vệ giá trị nhân văn. Những thay đổi nhanh chóng này tạo ra không chỉ cơ hội mà còn đặt ra nhiều thách thức mới, đòi hỏi tư duy khoa học phải được đổi mới toàn diện cả về lý luận, phương pháp và cách tiếp cận. Trong bối cảnh đó, KHXH&NV giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giúp con người hiểu chính mình, hiểu xã hội, hiểu động lực phát triển và các quy luật vận động của đời sống. PGS.TS. Đoàn Minh Huấn nhấn mạnh, càng trong thời đại chuyển đổi mạnh mẽ, chúng ta càng cần những nền tảng lý luận sâu sắc để định hướng sự phát triển, hoạch định chính sách và đảm bảo sự phát triển hài hòa, bền vững và mang tính nhân văn. NCCB trong lĩnh vực KHXH&NV không chỉ là dựng xây tri thức mà còn là nền tảng để củng cố hệ giá trị, định hình tương lai, giữ gìn bản sắc và chủ động thích ứng với thế giới đang biến đổi. Phó Giám đốc Thường trực Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Công nghệ có thể giúp chúng ta đi nhanh hơn nhưng minh triết nhân văn giúp chúng ta đi xa hơn”. Theo ông, những vấn đề căn cốt nhất như giá trị, đạo đức, chuẩn mực xã hội, năng lực tư duy, bản lĩnh chính trị, ý thức trách nhiệm chỉ có thể được lý giải và định hướng thông qua các nghiên cứu KHXH&NV mang tính nghiêm cẩn, chuẩn xác và sâu sắc. NCCB không chỉ nhằm trả lời câu hỏi cái gì và như thế nào mà còn hướng đến vì sao của mọi hiện tượng xã hội. Trong bối cảnh mới, NCCB có bốn nhiệm vụ quan trọng: Làm sáng tỏ những quy luật mới của đời sống xã hội; xây dựng hệ giá trị và bản sắc trong thời đại toàn cầu hóa; cung cấp nền tảng lý luận cho chiến lược phát triển quốc gia; góp phần nhân văn hóa, phát triển công nghệ, đảm bảo công nghệ phải phục vụ con người, bảo vệ các giá trị đạo đức, củng cố sự phát triển hài hòa giữa công nghệ và xã hội. PGS.TS. Đoàn Minh Huấn khẳng định: “NCCB không chỉ là nền móng của tri thức mà còn là sức mạnh mềm của quốc gia. Đầu tư cho nghiên cứu cơ bản chính là đầu tư cho phát triển, cho bản sắc, cho trí tuệ, cho năng lực tự cường dân tộc”. PGS.TS. Đoàn Minh Huấn, Phó Giám đốc Thường trực Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phát biểu khai mạc Hội thảo. Tạo dựng nền tảng tri thức mới cho KHXH&NV trong thời đại dữ liệu và AI Đồng quan điểm, PGS.TS. Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia nhấn mạnh vai trò trung tâm của NCCB trong việc tạo dựng nền tảng tri thức mới cho KHXH&NV, đồng thời định hướng hoàn thiện cơ chế tài trợ trong giai đoạn tới. Theo PGS.TS. Đào Ngọc Chiến, NCCB giúp làm sáng tỏ bản chất các hiện tượng xã hội, văn hóa, con người; xây dựng hệ thống khái niệm, lý thuyết, phương pháp – những “trụ cột” của toàn bộ KHXH&NV. Đây cũng là nguồn cung cấp bằng chứng khoa học phục vụ hoạch định chính sách, dự báo xu thế, thiết kế chương trình phát triển con người, cải cách thể chế và chuyển đổi số. NCCB còn là môi trường đào tạo thế hệ học giả mới, hình thành các nhóm nghiên cứu mạnh và đóng góp tri thức Việt Nam vào diễn đàn học thuật toàn cầu. PGS.TS. Đào Ngọc Chiến cho biết, trong giai đoạn 2011 – 2025, Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia đã tài trợ 749 đề tài NCCB KHXH&NV, với 478 đề tài được nghiệm thu, công bố 441 bài báo quốc tế uy tín và hơn 1.500 bài báo quốc gia; khoảng 300 tiến sĩ và 500 thạc sĩ được đào tạo thông qua các đề tài. Riêng năm 2025, có 60/200 hồ sơ được tài trợ, gồm 6 đề tài phát triển và 54 đề tài thăm dò, khám phá. Kết quả nghiệm thu trong năm cho thấy sự tăng trưởng tích cực với 118 bài báo quốc tế, 134 bài báo quốc gia cùng 40 học viên sau đại học được đào tạo. Tuy nhiên, theo PGS.TS. Đào Ngọc Chiến chất lượng nghiên cứu
